Khảo sát, quan trắc lún tự nhiên ở khu vực ĐBSCL và Đông Nam Bộ, các chuyên gia Trường ĐH Khoa học tự nhiên thuộc Đại học quốc gia TP Hồ Chí Minh phát hiện hiện tượng lún mặt đất xảy ra ngày càng nghiêm trọng.
Cụ thể, ở quận 6 tốc độ lún trung bình từ 5 đến 20 cm/năm, thị trấn An Lạc (quận Bình Tân) 12 cm/năm; nhiều khu vực của các quận 2, 6, 7, 8, 9, 12, Tân Phú, Bình Thạnh, Thủ Đức và các huyện Bình Chánh, Hóc Môn, Nhà Bè cũng có tốc độ lún trung bình trên 15 mm/năm. Thậm chí ở đường Nguyễn Hữu Cảnh (quận Bình Thạnh) chỉ trong vài năm qua đã lún tới 70, 80 cm. Điều đáng lo là phạm vi lún ngày càng rộng hơn và tốc độ lún có thể sẽ gia tăng hơn nữa. Theo nhận định của Sở Tài nguyên và Môi trường thành phố, đến năm 2020, nhiều khu vực ở thành phố tiếp tục lún thêm 12 đến 22 cm. Hậu quả thấy rõ là hệ thống thoát nước bị tê liệt, đê bao chống ngập do triều cường không phát huy tác dụng. Triều cường ngày càng lớn là biểu hiện của mực nước biển ngày càng dâng cao, trong khi đó Sài Gòn lại ngày càng lún.
Lý do dẫn đến hiện tượng lún nhanh là do khai thác nước ngầm tràn lan. Kết quả điều tra, khảo sát của Viện Khoa học Thủy lợi miền Nam xác nhận, năm 1999 toàn thành phố mới có khoảng 100 nghìn giếng khai thác nước ngầm, mật độ trung bình 46 giếng/km2. Đến nay, toàn thành phố đã có hơn 200 nghìn giếng khoan với tổng công suất khai thác trên 1 triệu m3/ngày đêm, gấp năm lần so với quy hoạch được phê duyệt.
Vì thế, mới đây, các cơ quan chức năng đã đệ trình UBND thành phố Bản đồ vùng cấm và hạn chế khai thác nước ngầm trên địa bàn thành phố. Theo đó, tổng diện tích vùng cấm khai thác nước ngầm trên địa bàn TP Hồ Chí Minh rộng 195 km2; vùng hạn chế khai thác rộng 1.268 km2; và vùng được khai thác nước dưới đất rộng 572 km2 (chủ yếu phân bố ở quận 12, Hóc Môn và Củ Chi). Vùng đề xuất cấm khai thác nước ngầm là vùng có mực nước hạ thấp lớn, nguy cơ lún đất xảy ra mạnh hơn các vùng khác, gần ranh mặn và có bãi rác lớn. Những người xác lập bản đồ vùng cấm đánh giá, cấm khai thác sẽ làm tích trữ và tăng mực nước ngầm, giảm nguy cơ lún đất, xâm nhập mặn và ô nhiễm. Diện tích vùng cấm và hạn chế khai thác nước ngầm phân bố nhiều ở khu công nghiệp, khu dân cư và các nhà máy sử dụng nước ngầm lớn. Thật ra, đây không phải là một đề xuất mới vì từ năm 2007, thành phố đã có Quyết định số 69 hạn chế, cấm khai thác nước ngầm trên địa bàn của 29 phường thuộc 13 quận. Cụ thể đó là các phường Bến Nghé, Bến Thành, Nguyễn Thái Bình, Tân Định (quận 1); các phường 3, 6, 9 (quận 3); phường 9 (quận 4); các phường 1, 2, 3, 5 (quận 5); phường 6 (quận 6); phường Tân Phong (quận 7); phường 13 (quận 8); các phường Tăng Nhơn Phú A, Tăng Nhơn Phú B, Phước Long A, Phước Long B, Phước Bình (quận 9); phường 12 (quận 10); các phường 2, 6 (quận 11); các phường 8, 9 (quận Phú Nhuận); các phường 1, 3 (quận Tân Bình) và các phường: 1, 19 (quận Bình Thạnh). Tuy nhiên, với đề xuất mới này thì diện tích cấm khai thác nước ngầm được mở rộng rất nhiều lần so với trước.
Vấn đề đặt ra ở đây là thành phố cần chỉ đạo các cơ quan chức năng và chính quyền các quận, huyện xây dựng lộ trình thực hiện cụ thể cùng các biện pháp để bảo đảm người dân và các cơ quan, đơn vị tuân thủ đúng. Trước mắt, phải bảo đảm cung cấp đầy đủ nước sinh hoạt cho người dân sinh sống trong vùng cấm. Chỉ khi nào giải quyết xong vấn đề cấp nước thì mới thực hiện lệnh cấm, vì một khi không có đủ nước để dùng, người dân sẽ buộc phải khoan giếng lấy nước sinh hoạt, và khi đó sẽ rất khó ngăn cản họ. Phải bảo đảm đủ nước sinh hoạt cho người dân thì mới có thể thực hiện được đúng quy hoạch cấp nước trên địa bàn thành phố đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt đến năm 2025 là chủ yếu khai thác và sử dụng nước từ hệ thống sông Đồng Nai và sông Sài Gòn, hạn chế khai thác nước ngầm. Đến năm 2025, phải giảm lượng khai thác nước ngầm xuống còn 100.000 m3/ngày đêm.
Tuấn Minh